Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia – z upoważnienia ministra – na zapytanie nr 4199
Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia – z upoważnienia ministra –
na zapytanie nr 4199
w sprawie nadzoru nad obrotem żywnością w podmiotach nadzorowanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną
Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na pismo z dnia 17 kwietnia 2013 r., znak: SPS-024-4199/13, przy którym przekazano zapytanie pana Cezarego Olejniczaka, posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie nadzoru nad obrotem żywnością w podmiotach nadzorowanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną, uprzejmie informuję, co następuje.
Podział kompetencji do przeprowadzania urzędowych kontroli żywności pomiędzy organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej i organami Inspekcji Weterynaryjnej został określony w art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914, z późn. zm.). Zgodnie z ww. przepisem organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej są właściwe w odniesieniu do żywności pochodzenia niezwierzęcego produkowanej i wprowadzanej do obrotu oraz produktów pochodzenia zwierzęcego znajdujących się w handlu detalicznym. Natomiast organy Inspekcji Weterynaryjnej przeprowadzają urzędowe kontrole żywności, zgodnie z właściwością określoną w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z dnia 2007 r. Nr 33, poz. 287, z późn. zm.), która obejmuje m.in. nadzór nad bezpieczeństwem produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym nad wymaganiami weterynaryjnymi przy ich produkcji. W związku z powyższym należy podkreślić, iż wspomniane w zapytaniu zakłady produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego Constar oraz Viola podlegają nadzorowi organów Inspekcji Weterynaryjnej.
Pragnę jednocześnie poinformować, w odpowiedzi na sformułowane przez pana posła pytania, że w roku 2012 organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej obejmowały nadzorem 375 532 obiekty żywności, żywienia i przedmiotów użytku (w 2011 r. – 366 975 zakładów). Zgodnie z art. 62 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia rejestry nadzorowanych zakładów prowadzone są przez państwowych powiatowych lub granicznych inspektorów sanitarnych właściwych ze względu na siedzibę zakładu lub miejsce prowadzenia przez zakład działalności. Obecnie trwają zaawansowane prace nad opracowaniem centralnego rejestru obiektów nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Opracowany został formularz on-line służący do wprowadzania danych do bazy, a ponadto opracowywane jest narzędzie służące do przeniesienia do nowego systemu danych z funkcjonujących rejestrów PPIS i PGIS.
Zgodnie z ustawą z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1263, z późn. zm.) do zakresu działania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy m.in. kontrola przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dotyczących warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności oraz warunków żywienia zbiorowego, a także nadzoru nad jakością zdrowotną żywności.
W nadzorowanych zakładach w 2012 r. przeprowadzono 399 320 urzędowych kontroli żywności (w 2011 r. przeprowadzono 341 171 kontroli sanitarnych). Stan sanitarny nadzorowanych obiektów oceniany jest przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z jednolitymi procedurami urzędowej kontroli żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, uwzględniającymi obowiązujące przepisy w zakresie wymagań higieniczno-sanitarnych. Procedury te zostały opracowane i wprowadzone do stosowania przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zarządzeniami głównego inspektora sanitarnego w celu ujednolicenia postępowania kontrolnego i właściwego nadzoru w zakresie bezpieczeństwa żywności w zakładach.
Czynności kontrolne wykonywane w ramach urzędowych kontroli żywności w zakładach objętych nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej są uregulowane w art. 10 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 882/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 191 z 30.04.2004). Obejmują one m.in.: kontrolę warunków higienicznych w zakładach, ocenę procedur dobrej praktyki higienicznej i dobrej praktyki produkcyjnej (GHP/GMP) oraz systemu HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical Control Points – System Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli).
Art. 59 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia nakłada na podmioty działające na rynku spożywczym obowiązek przestrzegania w zakładach wymagań higienicznych określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 852/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319).
Art. 5 ww. rozporządzenia nr 852/2004 nakłada na przedsiębiorców sektora spożywczego obowiązek opracowania, wykonania i utrzymywania procedur zgodnych z zasadami HACCP. System HACCP ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności przez identyfikację, analizę i oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzenia wymagań zdrowotnych żywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i obrotu żywnością. Zgodnie z powyższym w każdym zakładzie powinny być opracowane procedury określające sposób postępowania z żywnością nieodpowiadającą wymaganiom jakości zdrowotnej (czyli odpadami żywnościowymi), mając na względzie wyeliminowanie możliwości zanieczyszczenia surowców i produktów gotowych. Ponadto powinny być opracowane procedury umożliwiające śledzenie żywności na rynku spożywczym.
Zgodnie z załącznikiem nr II, rozdział VI ˝Odpady żywnościowe˝ rozporządzenia nr 852/2004, który reguluje sposób postępowania z odpadami w obiektach, odpady żywnościowe, niejadalne produkty uboczne i inne śmieci muszą być jak najszybciej usuwane z pomieszczeń, gdzie znajduje się żywność, aby zapobiec ich gromadzeniu. Ponadto muszą być składowane w zamykanych pojemnikach, chyba że przedsiębiorstwa sektora spożywczego mogą wykazać właściwemu organowi, że inne typy używanych pojemników lub systemy usuwania są właściwe. Wszystkie odpady muszą zostać usunięte w sposób higieniczny i przyjazny dla środowiska zgodnie z mającym zastosowanie do tego celu prawodawstwem wspólnotowym, i nie mogą stanowić bezpośredniego lub pośredniego źródła zanieczyszczenia.
W związku z powyższym w ramach sprawowanego nadzoru organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej kontrolują m.in. postępowanie z odpadami na terenie nadzorowanych obiektów żywnościowych oraz sprawdzają dokumentację zakładu, w tym dokumenty umożliwiające identyfikację producentów i odbiorców żywności oraz posiadanie przez przedsiębiorcę stosownych umów na odbiór odpadów z właściwą firmą.
W zależności od rodzaju odpadów oraz ich przeznaczenia stosowna umowa powinna być zawarta przez przedsiębiorcę z odbiorcą odpadów działającym na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21) lub na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1069/2009 z dnia 21 października 2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 – rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. L 300 z 14.11.2009, str. 1).
Odpady gastronomiczne zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu nr 1069/2009 są to wszystkie odpady żywnościowe, w tym zużyty olej kuchenny pochodzący z restauracji, obiektów gastronomicznych i kuchni, łącznie z kuchniami zbiorowymi i domowymi. Jednakże ww. rozporządzenie ma zastosowanie tylko do odpadów gastronomicznych pochodzących ze środków transportu międzynarodowego, przeznaczonych do spożycia przez zwierzęta lub przeznaczonych do zużycia w wytwórni biogazu lub do kompostowania.
Ponadto ww. rozporządzenie stanowi, iż wycofana (np. przeterminowana lub nieodpowiadająca jakości zdrowotnej) żywność pochodzenia zwierzęcego jest surowcem kategorii 3 i w związku z powyższym dokładnie określa sposób usuwania tych produktów w celu uniknięcia ryzyka, jakie stwarzają one dla zdrowia ludzi i zwierząt. Zgodnie z kompetencjami nadzór nad realizacją rozporządzenia nr 1069/2009 sprawuje Inspekcja Weterynaryjna.
Zgodnie z ustawą o odpadach odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzących od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Zatem odpady żywnościowe, które nie zawierają odpadów niebezpiecznych (nie podlegają rozporządzeniu nr 1069/2009), odpowiadają definicji odpadów komunalnych. Wytwórca takich odpadów zobowiązany jest do przekazywania odpadów do zakładów komunalnych nadzorowanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Fakt przekazania odpadów potwierdzany jest kartą przekazania odpadów.
Ponadto zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. Nr 75, poz. 527, z późn. zm.), odpady żywnościowe oraz przeterminowane środki spożywcze, które nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia ludzi i zwierząt, mogą być wykorzystywane do skarmiania zwierząt w schroniskach dla zwierząt lub wykorzystywane w przydomowych kompostownikach.
Należy podkreślić, że w zakresie kompetencji organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej leży obowiązek kontroli nadzorowanych zakładów. Natomiast organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie posiadają podstawy prawnej do nadzoru nad dalszym postępowaniem z odpadami, tj. poza obiektem produkcji lub obrotu żywnością, oraz do zbierania informacji o ilości i rodzaju odpadów żywnościowych przekazywanych w ciągu roku przez zakłady produkcji i obrotu żywnością odbiorcom tych odpadów.
W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości podczas przeprowadzania kontroli sanitarnej na terenie nadzorowanego zakładu organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzi stosowne postępowania administracyjne. Zgodnie z art. 27 ust. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych państwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień.
Ponadto w razie stwierdzenia nieprawidłowości podczas kontroli sanitarnej organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzają kontrolę sprawdzającą, mającą na celu stwierdzenie wykonania obowiązków wynikających z decyzji wydanej przez państwowego inspektora sanitarnego i/lub innych doraźnych zaleceń pokontrolnych zawartych w protokole pierwszej kontroli sanitarnej.
W związku z powyższym jeśli w wyniku urzędowej kontroli żywności zostanie stwierdzone wprowadzanie do obrotu żywności nieodpowiadającej jakości zdrowotnej, państwowy inspektor sanitarny w drodze decyzji administracyjnej nakazuje wycofanie jej z obrotu i usunięcie z zakładu, jeżeli przedsiębiorca sam nie rozpoczął wycofywania z rynku. Podczas kontroli sprawdzającej przedstawiciel państwowego inspektora sanitarnego sprawdza, czy i w jaki sposób nałożony obowiązek został wykonany. Jeżeli podmiot działający na rynku spożywczym nie wykona tego obowiązku, tj. nie wycofa z obrotu środka spożywczego szkodliwego dla zdrowia lub życia człowieka, środka spożywczego zepsutego oraz środka spożywczego zafałszowanego wbrew decyzji organu urzędowej kontroli żywności, zgodnie z art. 103 ust. 1 pkt 3 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, podlega karze pieniężnej wymierzonej w drodze decyzji przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
Decyzje administracyjne w sprawie usunięcia uchybień sanitarno-higienicznych wydawane są przez państwowych inspektorów sanitarnych, znajdują się w dokumentacji poszczególnych zakładów w stacjach sanitarno-epidemiologicznych. Ponadto decyzje te odnoszą się do wszystkich uchybień sanitarno-higienicznych stwierdzonych podczas kontroli sanitarnej w danym zakładzie. Nie wydaje się osobnych decyzji dla każdego stwierdzonego uchybienia czy nieprawidłowości. Dla organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej wszystkie uchybienia są ważne, czy jest to wprowadzanie do obrotu przeterminowanej żywności, czy brak bieżącej wody w zakładzie lub brak aktualnych orzeczeń lekarskich dla celów sanitarno-epidemiologicznych personelu zakładu. W związku z powyższym trudno jest wyodrębnić z całej dokumentacji zgromadzonej w stacjach sanitarno-epidemiologicznych te decyzje, które dotyczą przeterminowanej żywności przekazanej do utylizacji. Tym bardziej, że decyzje wydane na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej dotyczące usunięcia uchybień stwierdzonych podczas kontroli sanitarnych nie są przechowywane razem, tylko w dokumentacji nadzorowej poszczególnych zakładów. W związku z tym, iż w świetle obowiązujących przepisów prawa żywnościowego organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej nie mają obowiązku wyodrębniania danych odnoszących się stricte do rozstrzygnięć administracyjnych dotyczących usuwania odpadów żywnościowych i wycofywania żywności przeterminowanej nieodpowiadającej wymaganiom jakości zdrowotnej, główny inspektor sanitarny nie dysponuje takimi szczegółowymi informacjami. Ponadto główny inspektor sanitarny nie posiada również podstawy prawnej do zbierania informacji o masie ilościowej wycofanej z obrotu żywności z poszczególnych powiatów, województw lub z całego kraju. Informacje te zawarte są w poszczególnych decyzjach państwowych inspektorów sanitarnych nakazujących danemu przedsiębiorcy wycofanie z obrotu danej ilości środka spożywczego. Dla organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w ramach sprawowania nadzoru nad bezpieczeństwem żywności, istotne jest wyeliminowanie możliwości zanieczyszczenia przez produkty niespełniające wymagań jakości zdrowotnej innej żywności. Zatem istotne jest sprawdzenie, czy na terenie danego zakładu, w którym stwierdzono wprowadzanie do obrotu żywności przeterminowanej, żywność ta została całkowicie wycofana z obrotu przez przedsiębiorcę. Ustalane jest to podczas kontroli sprawdzającej.
Należy również podkreślić, że zostało podpisane porozumienie ramowe z dnia 21 września 2007 r. zawarte pomiędzy głównym inspektorem sanitarnym i głównym lekarzem weterynarii o współdziałaniu i współpracy organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej i organów Inspekcji Weterynaryjnej, wykonujące m.in. przepis art. 73 ust. 6 ww. ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Zgodnie z § 5 pkt 3 ww. porozumienia w ramach współpracy i współdziałania organy szczebla powiatowego obu inspekcji zobowiązane są do przekazywania sobie nawzajem informacji o podmiotach gospodarczych niewłaściwie zagospodarowujących odpady kuchenne lub inne odpady pochodzące z zakładów będących pod nadzorem Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w tym podmiotów zajmujących się sprzedażą detaliczną, z uwzględnieniem również nieprawidłowości w oznakowaniu odpadów i dokumentacji im towarzyszącej.
W 2013 r. w związku z podejrzeniem wykorzystania przez niektóre zakłady mięsne w produkcji nowych środków spożywczych produktów przeterminowanych, wycofanych z punktów sprzedaży detalicznej główny inspektor sanitarny polecił organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej wzmożenie nadzoru nad prawidłowością wycofywania przeterminowanej żywności z zakładów nadzorowanych przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz informowanie organów Inspekcji Weterynaryjnej o stwierdzonych nieprawidłowościach w tym zakresie.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Sławomir Neumann
Warszawa, dnia 24 maja 2013 r.